Współpraca krajów sąsiadujących ze sobą o zbliżonej strukturze gospodarczej oraz o podobnym
poziomie rozwoju, to cechy charakterystyczne „współpracy gospodarczej”. Zjawisko to jest rezultatem współczesnego etapu rozwoju gospodarczego i jego charakteru, a zwłaszcza współczesnych warunków rozwoju przemysłu i postępu technicznego. Jest ono również następstwem głębokich przemian strukturalnych zachodzących w gospodarce światowej i międzynarodowym podziale pracy.
Niniejszy tekst prezentuje współpracę gospodarczą między Polską a Ukrainą w latach 2000-2009, czyli w okresie rozwijającej się bardzo dynamicznie współpracy gospodarczej pomiędzy tymi państwami.
Od 2005 roku utrzymuje się wzrost polskiego eksportu na Ukrainę. Dynamika wzrostu jest porównywalna z ogólną dynamiką eksportu polskich towarów na poziomie 20-30%. Udział Ukrainy w obrocie towarowym Polski z zagranicą wynosi 2,3%, w tym w polskim eksporcie 3,6 %. Ukraina jest dla Polski 7-mym partnerem handlowym w eksporcie, z udziałem odpowiednio 4,02%.
Według danych wstępnych GUS w 2007 r. wzajemne obroty wyniosły 7,2 mld USD (wzrost o 33 % w porównaniu do 2006 r.), w tym polski eksport 5,5 mld USD (wzrost o 39%)[1]. W 2007 r. eksport na Ukrainę rósł najszybciej spośród głównych partnerów handlowych Polski[2].
Tabela 1. Polsko-ukraińska wymiana towarowa w latach 2005-2008
Wyszczególnienie | Strumienie | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
Wartość (w mln USD) | eksport z Polski | 2 588 | 3 968 | 5 513 | 6 443 |
saldo | 1 567 | 2 649 | 3 823 | 4 096 | |
Tempo wzrostu (w %) | eksport z Polski | 27,9 | 53,3 | 38,9 | 16,9 |
Źródło: Gospodarka narodowa 11-12/2009, Integracja Europejska, Ambroziak Ł., Kaliszuk E., Strefa wolnego handlu. Unia Europejska: Ukraina – skutki handlowe dla Polski, na podstawie danych GUS, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, 2009, s.147.
Wyraźne załamanie eksportu miało miejsce podczas dwóch ostatnich miesięcy 2007 roku - w listopadzie eksport wyniósł 334 mln USD (ok. 265 mln EUR), w grudniu jedynie 238,6 mln USD (188,8 mln EUR). Pomimo słabych wyników eksportu w ostatnich miesiącach roku nadwyżka w obrotach handlowych z Ukrainą w 2008 r. w ujęciu dolarowym osiągnęła rekordowy poziom 4 095,5 mln USD (2 769,4 mln EUR). Wartym odnotowania jest fakt, iż w 2008 r. Polska stała się trzecim partnerem handlowym Ukrainy (pod względem łącznych obrotów towarowych), wyprzedzana jedynie przez Rosję i Niemcy[3].
Nadal istnieją znaczące, choć zmniejszające się rozbieżności, co do wartości przepływu towarów z Polski na Ukrainę w danych statystycznych publikowanych przez oba kraje. Według danych ukraińskich import z Polski w 2008 wyniósł 4 280,3 mln USD, czyli w stosunku do danych GUS dotyczących wielkości eksportu na Ukrainę różnił się o 2 162,8 mln USD.
Wartość deficytu zanotowanego w handlu z Polską przez Państwowy Komitet Statystyki Ukrainy w 2008 r. (1 942 mln USD) była ponad dwukrotnie niższa od wartości odnotowanej przez GUS. Oznacza to, że ponad 1/3 wartości polskiego eksportu na Ukrainę, nie znalazła odzwierciedlenia w ukraińskiej statystyce. Jednak istniały pozytywne tendencje w tym zakresie, gdyż w 2007 r. różnica między wartością polskiego eksportu na Ukrainę, a wielkością ukraińskiego importu z Polski była blisko dwukrotna[4].
Tabela 2. Obroty handlu zagranicznego według ważniejszych krajów
Wyszczególnienie | I – XII 2008 | 2007 | 2008 | |||||
w mln zł | w mln USD | w mln EUR | I – XII 2007 = 100 | I – XII | ||||
zł | USD | EUR | struktura w % | |||||
EKSPORT | ||||||||
1. Niemcy | 101520,0 | 43104,5 | 29124,1 | 101,4 | 120,1 | 110,4 | 25,9 | 25,0 |
2. Francja | 25178,4 | 10668,0 | 7210,4 | 106,9 | 126,4 | 116,2 | 6,1 | 6,2 |
3. Włochy | 24252,3 | 10273,8 | 6942,6 | 95,0 | 112,3 | 103,3 | 6,6 | 6,0 |
4. W. Brytania | 23377,4 | 9900,6 | 6700,0 | 101,8 | 120,2 | 110,7 | 5,9 | 5,8 |
5. Republika Czeska | 23122,5 | 9803,7 | 6630,7 | 107,9 | 127,6 | 117,5 | 5,5 | 5,7 |
6. Rosja | 21070,7 | 8917,3 | 6049,6 | 118,0 | 138,6 | 128,5 | 4,6 | 5,2 |
7. Niderlandy | 16323,8 | 6910,9 | 4674,8 | 110,3 | 130,3 | 120,0 | 3,8 | 4,0 |
8. Ukraina | 15085,0 | 6436,7 | 4345,3 | 98,6 | 116,8 | 107,7 | 4,0 | 3,7 |
9. Szwecja | 12862,5 | 5465,4 | 3690,7 | 103,4 | 122,4 | 112,7 | 3,2 | 3,2 |
10. Węgry | 11247,4 | 4791,4 | 3230,1 | 100,1 | 118,8 | 109,1 | 2,9 | 2,8 |
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Departament Handlu i Usług – Wydział Handlu Zagranicznego, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_6704_PLK_HTML.htm, dane z dnia 14.05.2010 r.
W 2008 r. eksport w cenach bieżących wyniósł 405,4 mld zł. W porównaniu z 2007 rokiem eksport zwiększył się o 4,9%. Ujemne saldo ukształtowało się na poziomie 91,6 mld zł (w 2007 roku minus 70,2 mld zł).
Eksport wyrażony w dolarach USA wyniósł 171,9 mld USD. W porównaniu z 2007 rokiem eksport zwiększył się o 23,8%. Ujemne saldo ukształtowało się w wysokości 38,6 mld USD (w 2007 roku minus 25,4 mld USD).
Eksport wyrażony w euro wyniósł 116,2 mld EUR, a ujemne saldo 26,2 mld EUR, przed rokiem minus 18,6 mld EUR (eksport zwiększył się o 14,1% )[5].
Ujemne salda odnotowano z krajami rozwijającymi się – minus 67,9 mld zł (minus 28,4 mld USD), z krajami Europy Środkowo-Wschodniej – minus 15,9 mld zł (minus 6,8 mld USD) oraz z krajami rozwiniętymi – minus 7,8 mld zł (minus 3,4 mld USD), w tym z krajami UE saldo dodatnie osiągnęło poziom 7,9 mld zł (3,4 mld USD)[6].
Udział krajów rozwiniętych w eksporcie ogółem wynosił 83,0% (w tym UE 77,8)[7].
Udział Niemiec w eksporcie był niższy niż w 2007 roku o 0,9 pkt i wyniósł 25,0%. Ujemne saldo wyniosło 12,7 mld zł (3,6 mld EUR), w 2007 roku saldo było również ujemne i wyniosło 9,8 mld zł (2,6 mld EUR)[8].
Wśród głównych partnerów handlowych Polski wzrost eksportu odnotowano do Rosji, Niderlandów, Republiki Czeskiej i Francji. Obroty z pierwszą dziesiątką naszych partnerów handlowych stanowiły 67,6% eksportu (w 2007 roku 68,5%)[9].
Po rekordowym dla polsko-ukraińskiej wymiany handlowej roku 2008 (mimo widocznych już oznak załamania w IV kwartale), rok 2009 przyniósł drastyczne obniżenie intensywności wzajemnych obrotów towarowych[10].
Polski eksport na Ukrainę (wg danych GUS) wyniósł w 2009 r. 3429,9 mln USD (z tego w I kw. 675,5 mln USD, w II kw. 840,6 mln USD, w III kw. 912,3 mln USD i 1001,5 mln USD w IV kw.), co oznacza spadek w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego o 46,7% (o 3006,8 mln USD). Pewna poprawa sytuacji nastąpiła w drugim półroczu, a właściwie dopiero w październiku i listopadzie - po trzech kwartałach skala spadku eksportu wyrażona w dolarach wynosiła 54,3%, a średnia miesięczna wartość dostaw nie przekraczała 270 mln USD. W samym III kwartale średnia wartość dostaw wyniosła 304,1 mln USD miesięcznie, a w październiku i listopadzie 342,2 mln USD (w grudniu ponownie nastąpił spadek do 317 mln USD)[11].
Było to jednak zjawisko zgodne z ogólnym pozytywnym trendem w Polskim eksporcie pod koniec roku i nie wpłynęło na odzyskanie znaczenia ukraińskiego rynku dla dostaw z Polski.
Skala spadku całego polskiego eksportu (który osiągnął wartość 133,65 mld USD) była mniejsza i wyniosła 22,2%. W efekcie udział eksportu na Ukrainę w całym polskim eksporcie zmniejszył się z 3,7% w 2008 r. do 2,57%.
W 2009 r. Ukraina zajęła 11 miejsce wśród najważniejszych odbiorców polskich towarów eksportowych (8 miejsce w 2008 r.)[12].
2. Struktura polskiego eksportu na Ukrainę (według sekcji gospodarki)
Rok 2005 był okresem dynamicznego wzrostu obrotów handlowych pomiędzy Polską a Ukrainą - eksport polskich towarów wzrósł o 30,1% i osiągnął 2031,2 mln USD. W polskich obrotach z zagranicą Ukraina wówczas mało znaczyła - jej udział w eksporcie wynosił 2,8%. Jednak na tle innych krajów b. ZSRR, w tym Rosji, można zauważyć, że Ukraina zajmowała ważne drugie miejsce.
Z punktu widzenia Ukrainy stosunki handlowe z Polską wyglądały bardziej okazale. Polska była 6 partnerem w eksporcie i 4 w imporcie. Struktura polskiego eksportu była wówczas zdywersyfikowana. Wiele polskich wyrobów cieszy się na Ukrainie powodzeniem i wyrobiło sobie tam markę. Są to wyroby Koła, Cersanitu, Śnieżki, artykuły sanitarne Bella, a także bielizna, buty i sery twarde[13].
Polski eksport opiera się na kilku kluczowych gałęziach przemysłu. Eksport żywności zwiększył się o 20% w pierwszych 9 miesiącach 2005 w stosunku do roku poprzedniego. W tym samym okresie, w wyniku inwestycji zagranicznych i międzynarodowej współpracy produkcyjnej przemysł samochodowy zwiększył eksport o 21%. Istotny jest także eksport mebli, części i akcesoriów samochodowych, statków i wyrobów z tworzyw sztucznych. Maleje sprzedaż węgla i koksu, która przez 3 kwartały 2005 przyniosła nieco ponad 3% wpływów z eksportu.
Wśród głównych partnerów handlowych Polski, najwyższą dynamikę obrotów odnotowano w eksporcie do Rosji, Republiki Czeskiej, Wielkiej Brytanii, Ukrainy i Francji[14].
Tabela 3. Struktura procentowa polskiego eksportu na tle dziesięciu polskich partnerów handlowych w 2005 r.
Struktura procentowa polskiego eksportu | ||
2005 | ||
1. | Niemcy | 28,2 |
2. | Francja | 6,2 |
3. | Włochy | 6,1 |
4. | W. Brytania | 5,6 |
5. | Czechy | 4,5 |
6. | Rosja | 4,4 |
7. | Niderlandy | 4,2 |
8. | Szwecja | 3,1 |
9. | Belgia | 3,0 |
10. | Ukraina | 2,9 |
Źródło: Por., Główny Urząd Statystyczny.
Obroty z pierwszą dziesiątką naszych partnerów handlowych stanowiły 68,2% eksportu (w 2004 r. było to 69,4%)[15].
Globalny kryzys finansowy, który dotarł do Polski pod koniec 2008 roku spowodował poważne zmiany sytuacji w polskich obrotach handlowych. W wyniku niemal powszechnego załamania popytu importowego, zwłaszcza na kluczowych dla Polski rynkach unijnych, począwszy od listopada 2008 roku zanotowano wyjątkowo głęboki spadek eksportu, a w ślad za nim – z dwumiesięcznym opóźnieniem – jeszcze głębszy spadek importu[16].
Kryzys spowodował dość znaczące zmiany struktury geograficznej i przedmiotowej obrotów towarowych, zwłaszcza po stronie eksportu. Ujawniła się z jednej strony zróżnicowana odporność na kryzys i chłonność importowa poszczególnych rynków, z drugiej zaś zróżnicowana odporność eksportu poszczególnych grup towarowych na głęboką dekoniunkturę.
Na podstawie danych, okres funkcjonowania wymiany towarowej z zagranicą w warunkach kryzysu można generalnie oceniać, że relatywnie korzystniejsze wyniki eksportowe notuje się na rynkach rozwiniętych, a równocześnie relatywnie wyższą odporność na kryzys obserwuje się w eksporcie towarów wyżej przetworzonych, z reguły wyżej zaawansowanych technologicznie[17].
Tabela 4. Ważniejsze zmiany w strukturze przedmiotowej polskiego eksportu w latach
1995-2008
Kod CN | Działy | Udział w eksporcie Polski ogółem | Zmiana 2008/1995 | ||
1995 | 2001 | 2008 | |||
87 | Pojazdy nie szynowe oraz ich części i akcesoria | 5,4 | 9,3 | 14,4 | 9,0 |
84 | Reaktory jądrowe, kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne | 5,8 | 10,8 | 12,3 | 6,5 |
85 | Maszyny i urządzenia elektryczne | 5,8 | 10,7 | 12,4 | 6,6 |
39 | Tworzywa sztuczne i artykuły z nich | 1,9 | 2,7 | 4,0 | 2,1 |
40 | Kauczuk i wyroby z kauczuku | 1,3 | 1,8 | 2,1 | 0,8 |
44 | Drewno i wyroby z drewna, węgiel drzewny | 4,0 | 3,2 | 2,2 | -1,8 |
72 | Żelazo, żeliwo i stal | 5,8 | 2,9 | 3,7 | -2,1 |
74 | Miedź i wyroby z miedzi | 5,2 | 2,0 | 2,0 | -3,2 |
27 | Paliwa mineralne, oleje mineralne i produkty ich destylacji | 8,2 | 5,3 | 4,2 | -4,0 |
62 | Odzież i dodatki odzieżowe, inne niż z dzianin | 8,0 | 4,4 | 1,2 | -6,8 |
Źródło: Ministerstwo Gospodarki Departament Analiz i Prognoz, Rozwój wymiany towarowej Polski z zagranicą w latach 2005-2009, Opracowanie DAP MG na podstawie danych GUS., http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf, s.3.
Struktura przedmiotowa polskiego eksportu towarowego w okresie ostatniej dekady
poddana została gruntownym przeobrażeniom, przekształcając się w znacznej mierze z
modelu tradycyjnego w bardziej rozwojowy.
W roku 1995 polski eksport był w znacznym stopniu zorientowany na tradycyjne branże takie jak: tekstylia, przemysł metalowy, drzewny i wydobywczy, natomiast w ostatniej dekadzie nastąpiła istotna zmiana w sferze specjalizacji eksportowej.
W 2004 roku wyroby elektromaszynowe, zaliczane do trzech sekcji (XVI, XVII i XVIII) stanowiły ok. 40% ogólnego eksportu, natomiast w roku 2009 ich udział zwiększył się do blisko 45%, podczas gdy udział produktów mineralnych (sekcja V), wyrobów przemysłu lekkiego (sekcje XI i XII), drzewnych i papierniczych (sekcje IX i X) oraz wyrobów metalurgicznych (sekcja XV) obniżył się w tym czasie z 30% do niespełna 23%[18].
W roku 2008 wśród wszystkich 100 działów towarowych, klasyfikowanych na poziomie 2-cyfrowych kodów CN trzy czołowe pozycje zajmowały pojazdy, urządzenia grzewcze i maszyny oraz urządzenia i aparatura elektryczna i elektroniczna, które stanowiły łącznie około 40% ogólnego eksportu, podczas, gdy w roku 1995 ich udział sięgał zaledwie 17%. Jednocześnie udział tekstyliów obniżył się radykalnie, np. wyrobów odzieżowych z 8% do nieco ponad 1%, a udział paliw mineralnych oraz wyrobów z podstawowych metali (miedź, żelazo i stal) został zredukowany o połowę[19].
Zauważalny był fakt, że niemal od początku minionej dekady obroty towarowe Polski z zagranicą rozwijały się wyjątkowo dynamicznie. Średnioroczne tempo wzrostu eksportu w latach 2005-2008 wyniosło ponad 18%, mimo iż w roku 2008 – na skutek pierwszych objawów kryzysu na głównych rynkach europejskich nastąpiło jego spowolnienie do ok. 14%. Wartość eksportu (w euro) wzrosła w tym czasie z niespełna 59,6 mld EUR w roku 2004 do ponad 116,2 mld EUR w roku 2008, czyli blisko dwukrotnie[20].
W 2009 roku doszło do istotnych zmian w strukturze polskiego eksportu na Ukrainę. W porównaniu do okresu roku poprzedniego udział wyrobów przemysłu elektromaszynowego obniżył się z blisko 37% do niewiele ponad 24%. Stało się to przede wszystkim za sprawą drastycznego spadku eksportu w kategorii pojazdy, których udział obniżył się z 20,5% do 8,1% (spadek wartości eksportu o prawie 82%).
Udział eksportu maszyn i urządzeń zmniejszył się nieznacznie, z 16,4% do 15,9%. Bardzo wyraźnie wzrosło natomiast znaczenie artykułów rolno-spożywczych – z niespełna 8% do 15,7%. Było to efektem przede wszystkim wzrostu eksportu artykułów pochodzenia roślinnego i relatywnie niewielkiego spadku dostaw produktów pochodzenia zwierzęcego.
Zwiększył się także udział eksportu produktów przemysłu chemicznego z 7,8% do 12,1% (w kategoriach bezwzględnych spadek o 29%) oraz nieznacznie udział eksportu tworzyw sztucznych i wyrobów z gumy z 9% do 10,2%.
Zmniejszył się udział wyrobów metalowych z 13% do 12%. Zwiększyło się znaczenie eksportu wyrobów przemysłu papierniczego z 5,2% do 7,4% oraz artykułów przemysłu lekkiego: z 5,4% do 6,8%. Produkty mineralne zmniejszyły swój udział z 5,3% do 3,5%, natomiast wyroby z kamienia, gipsu, cementu itp. stanowiły 2,9% polskiego eksportu w porównaniu do 4,1% w analogicznym okresie roku poprzedniego. Generalnie, za wyjątkiem wymienionych wcześniej produktów pochodzenia roślinnego, we wszystkich znaczących kategoriach polskiego eksportu zanotowano spadek wartości dostaw[21].
Tabela 4. Struktura polskiego eksportu na Ukrainę w 2008 i 2009 (w mln USD)
I - VI 2008 | I – VI 2009 | |
Maszyny i urządzenia | 541,70 | 241,70 |
Artykuły rolno-spożywcze | 262,40 | 238,40 |
Produkty przemysłu chemicznego | 257,00 | 182,80 |
Wyroby metalowe | 427,00 | 182,10 |
Tworzywa sztuczne i wyroby z gumy | 298,00 | 154,30 |
Pojazdy | 677,20 | 122,90 |
Artykuły przemysłu papierniczego | 171,30 | 111,90 |
Wyroby przemysłu lekkiego | 179,40 | 103,40 |
Źródło: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie Wydział Ekonomiczny,
Polsko-Ukraińska współpraca gospodarcza w I połowie 2009, Wydział Ekonomiczny Ambasady RP w Kijowie przy współpracy z Wydziałem Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowi, na podstawie GUS, Kijów, http://www.kijow.polemb.net/files/PDF/Dane%20ekonomiczne/notatka%20PL-UA%20gos%20I%20polowa%202009.pdf, dane z dnia 02.05.2010 r., s.2.
Po trzech kwartałach 2009 r. eksport Polski osiągnął wartość 72,8 mld EUR i tym samym okazał się niższy o 22,5% w porównaniu z analogicznym okresem 2008r. Jego średniomiesięczna wartość w tym okresie tylko nieznacznie przekroczyła 8 mld EUR, tj. o 2 mld EUR mniej niż przed rokiem[22].
Zmiany struktury przedmiotowej obrotów w tym okresie, rozpatrywane z punktu widzenia znaczenia poszczególnych grup i sekcji towarowych w ogólnych obrotach, zwłaszcza po stronie eksportu, a także pod kątem ich potencjału eksportowego, pozwoliły wyodrębnić dwa zasadnicze sektory towarowe dla Polski:
· sektor I – obejmujący grupy i sekcje towarowe o dużym udziale w ogólnych obrotach i relatywnie znacznym potencjale eksportowym, do których zaliczono:
- wyroby elektromaszynowe (sekcje XVI, XVII i XVIII)
- wyroby metalurgiczne (sekcja XV)
- produkty przemysłu chemicznego (sekcje VI, VII)
- towary rolno-spożywcze (sekcje I-IV)
- różne (głównie meble, sprzęt oświetleniowy, sprzęt turystyczny)
· sektor II – obejmujący grupy i sekcje o stosunkowo niewielkim i malejącym udziale w ogólnych obrotach oraz ograniczonym potencjale eksportowym, do których zaliczono pozostałe grupy i sekcje:
- produkty mineralne (sekcja V)
- wyroby przemysłu drzewno-papierniczego (sekcje IX, X)
- wyroby przemysłu lekkiego (sekcje XI, XII)
- wyroby ceramiczne (sekcja XIII, XIV)
- skóry i wyroby skórzane (sekcja VIII)[23].
Zmiany struktury towarowej obrotów i ich wpływ na saldo wymiany na tle ogólnego załamania obrotów towarowych (o 21,6% w eksporcie i o 29,5% w imporcie) na szczególne podkreślenie zasługują relatywnie korzystne wyniki wymiany w kilku najważniejszych grupach towarowych.
Wśród nich czołowe miejsce zajmują wyróżniające się najwyższym udziałem w ogólnym eksporcie, a zarazem stosunkowo najwyższym stopniem przetworzenia i poziomem nowoczesności wyroby elektromaszynowe (zaliczane do sekcji XVI, XVII i XVIII). Spadek ich eksportu w analizowanym okresie (o 18,6%) okazał się o 3 pkt. proc. łagodniejszy od przeciętnego dla całego eksportu, a w rezultacie ich udział w łącznym eksporcie zwiększył się o blisko 1,7 pkt. proc., do 44,4%.
Pod względem dynamiki eksportu i odporności na kryzys wyjątkowo korzystnie wyróżniają się towary rolno-spożywcze (sekcje I-IV). Ich eksport w okresie trzech kwartałów br. obniżył się tylko o 3,7%, a w rezultacie jego udział w ogólnym eksporcie zwiększył się o 2,2 pkt. proc. do ponad 11,8%.
Zmiany w obrotach produktami mineralnymi (zwłaszcza surowcami energetycznymi) w tym przypadku spadek obrotów po obu stronach okazał się wyjątkowo poważny. W przeciwieństwie do zdecydowanej większości towarów w polskim handlu w analizowanym okresie spadek eksportu tych produktów, o 46,4%, okazał się o ok. 1,4 pkt. proc. głębszy niż po stronie importu.
Znaczący wpływ na poprawę salda wymiany miały także zmiany w strukturze obrotów wyrobami przemysłu chemicznego i tworzywami sztucznymi (sekcje VI i VII). Stosunkowo umiarkowany spadek importu w tej grupie (o nieco ponad 24%) przy obniżeniu eksportu wyrobów chemicznych (o ok. 21%) skutkował redukcją deficytu o ponad 2 mld EUR (do poziomu 4,7 mld EUR). Najbardziej znacząca redukcja deficytu nastąpiła tu w dziale produktów farmaceutycznych (o blisko 640 mln EUR), oraz tworzyw sztucznych (o blisko 620 mln EUR)[24].
Eksportowane na Ukrainę były głównie:
· produkty przemysłu elektromaszynowego (udział w eksporcie 35,99%), przemysłu chemicznego (18,28%, przy czym dominują tworzywa sztuczne i wyroby z nich),
· wyroby metalurgiczne (15,04%),
· artykuły rolno-spożywcze stanowiły tylko 6,22% w polskim eksporcie na ukraiński rynek, mimo że dynamika ich eksportu była wyższa (162,5%) od eksportu ogółem (140%),
· w sekcji produkty pochodzenia roślinnego eksport zwiększył się ponad dwukrotnie (208,9%).
W polskim eksporcie na Ukrainę po samochodach osobowych i częściach zamiennych do samochodów największe pozycje zajęły:
§ koks, wyroby z papieru, tektura, opony, sprzęt AGD (kuchenki, piece, pralki), obuwie, meble, materiały budowlane, leki[25].
Współpracę gospodarczą Polski i Ukrainy, a w szczególności Ukrainy borykającej się z mnóstwem problemów, odzwierciedla rozwój stosunków gospodarczych między tymi krajami. Zjawiska kryzysowe występujące od połowy 1998 roku w ukraińskiej gospodarce - będące w dużej mierze skutkami kryzysu rosyjskiego, jak również bałkańskiego miały istotny wpływ na kształtowanie się wspólnych stosunków. Pomimo pomyślnych prognoz na przyszłość, związanych z sytuacją gospodarczą, jak również dodatnim postępem w realizacji społeczno-ekonomicznych reform, gospodarka ukraińska długo przechodziła do fazy stabilizacji po okresie gospodarczego załamania. Polska natomiast, od maja 2004 roku została krajem członkowskim Unii Europejskiej, co też miało istotne znaczenie w budowaniu gospodarczych, pozaekonomicznych - mających charakter instytucjonalno-instrumentalny i polityczny relacji między opisywanymi krajami.
Członkostwo Polski w UE otworzyło jej nowe perspektywy rozwoju handlu zagranicznego. Do podstawowych zadań jakie stały wówczas przed polską polityką zagraniczną należało utrzymanie intensywnych powiązań gospodarczych ze wschodnimi sąsiadami – szczególnie z Rosją i Ukrainą. Zarówno Polska, jaki i Ukraina dostrzegają znaczenie strategicznego partnerstwa w złożonych procesach europejskiej integracji. Współpraca przygraniczna i międzyregionalna zasługuje tutaj na szczególną uwagę, gdyż jest traktowana jako pomoc w zmniejszaniu negatywnych skutków rozszerzenia UE dla Ukrainy i ingerowania możliwości dopuszczenia do utworzenia nowej linii podziału Europy na wschodniej granicy Polski.
Stosunki gospodarcze UE z Ukrainą, są oparte na Klauzuli Najwyższego Uprzywilejowania – na tej samej, co stosunki Polski z tym krajem, jednak dla ekspertów z Ukrainy problemem jest wprowadzanie przez Polskę unijnych standardów i certyfikatów. Należy zaznaczyć, iż największą zmianą było zmniejszenie stawek celnych na towary importowane przez Polskę, ponieważ stawki unijnej taryfy celnej należą w większości do niższych niż polska taryfa celna, Ukraina natomiast wykorzystuje przyznane jej przez UE preferencje celne w ramach GSP.
Stan obecnych stosunków gospodarczych Polski z Ukrainą jest ściśle związany ze stanem gospodarki ukraińskiej, która mimo licznych dodatnich osiągnięć w ostatnich latach, cały czas boryka się z wieloma trudnościami. Niesprzyjające warunki nie zrażają jednak polskich firm, które podejmują współpracę z partnerami ukraińskimi i prowadzą działalność produkcyjną i handlową.
Wymiana gospodarcza strony polskiej z Ukrainą jest warunkowana mnóstwem różnych czynników, m.in.: tempem wzrostu produkcji w Polsce oraz jej konkurencyjnością, uwzględniając relacje cenowo-kursowe; popytem w Polsce i dążeniem producentów do sprzedaży wyrobów na rynkach o mniejszych wymaganiach; rozproszeniem struktury towarowej polskiego eksportu na Ukrainę; dużymi udziałami małych i średnich przedsiębiorstw, w znacznej części mających nadal niewielkie doświadczenie w handlu na rynkach wschodnich, czy chociażby działalnością informacyjno-promocyjną na rzecz wspierania eksportu na Ukrainę realizowanego przez małe i średnie firmy.
Na kształtowanie się pozytywnej współpracy pomiędzy Polską i Ukrainą, ze strony ukraińskiej przeświadczają przede wszystkim korzystne tendencje w gospodarce ukraińskiej i związany z tym wzrost popytu w niektórych sektorach na import zaopatrzeniowy i wyposażenie techniczne oraz towary konsumpcyjne i łatwiejszy dostęp ukraińskich podmiotów gospodarczych do walut, w tym na warunkach kredytowych.
Do barier negatywnie wpływających, należy powolne tempo restrukturyzacji gospodarki ukraińskiej, w efekcie czego popyt na polskie maszyny i urządzenia jest nadal na niskim poziomie. Niska skala polskich bezpośrednich inwestycji w gospodarce ukraińskiej i ich struktura, co sprawia, że inwestycje te nie stanowią odpowiedniej dźwigni dla eksportu towarów z Polski oraz niski efektywny popyt na import w tych sektorach, które nie osiągnęły poziomu produkcji sprzed kryzysu w latach 90 ubiegłego wieku wraz z niskim poziomem efektywnego popytu konsumpcyjnego ludności skierowanego głównie na podstawowe artykuły i trudnymi sytuacjami finansowymi, ograniczając tym samym dostępność kredytów dla wielu ukraińskich podmiotów gospodarczych w bardzo dużej mierze przyczynia się do ujemnych relacji pomiędzy Polską i Ukrainą.
Perspektywy handlu i współpracy gospodarczej między Polską i Ukrainą zależą również od sytuacji makroekonomicznej oraz postępu w zakresie reform gospodarczych. W szczególności chodzi tutaj o takie czynniki, jak: stabilność kursu hrywny, rozwój systemu bankowego i ubezpieczeniowego, poprawa kondycji banków oraz możliwości pozyskiwania gwarancji bankowych, postępy prywatyzacji, rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw, dalsza liberalizacja handlu zagranicznego (w ramach prac akcesyjnych do WTO), poprawa „klimatu” inwestycyjnego.
Uwzględniająca wszystkie powyższe elementy prognoza na przyszłość zakłada wzrost polskiego eksportu na Ukrainę. W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, część polskich firm mogłaby obsługiwać eksport towarów z innych krajów UE. Polscy eksperci – przy wykorzystaniu środków z UE – mogliby wspomagać reformowanie ukraińskiej gospodarki. Trzeba jednak pamiętać o niskiej konkurencyjności polskich towarów w porównaniu z towarami z UE. Niewiele polskich firm widzi też potrzebę reklamy, bez której trudno już działać na coraz bardziej konkurencyjnym rynku ukraińskim.
[1] Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji , Wymiana handlowa między Polską a Ukrainą, http://kiev.trade.gov.pl/pl/ukraine/article/detail,419,Wymiana_handlowa_pomiedzy_Polska_a_Ukraina.html, dane z dnia 12.05.2010 r.
[3] Ibidem, dane z dnia 12.05.2010 r.
[4] Ibidem, dane z dnia 12.05.2010 r.
[5] Główny Urząd Statystyczny, Departament Handlu i Usług – Wydział Handlu Zagranicznego, dane z dnia 14.05.2010 r.
[6] Por., ibidem, dane z dnia 14.05.2010 r.
[7] Por., ibidem, dane z dnia 14.05.2010 r.
[8] Por., ibidem, dane z dnia 14.05.2010 r.
[9] Por., ibidem, dane z dnia 14.05.2010 r.
[10] Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji , Wymiana handlowa między Polską a Ukrainą, http://kiev.trade.gov.pl/pl/ukraine/article/detail,419,Wymiana_handlowa_pomiedzy_Polska_a_Ukraina.html, dane z dnia 12.05.2010 r.
[13] Por., Arendarski A.(Prezes KIG), Serwis Polskich Eksporterów, Jak rozwijać eksport? Usługi dla firm, Polsko-ukraińskie stosunki gospodarcze w 2005, Oprac. Rynków Zagranicznych na podst. MGiP, http://www.exporter.pl/kraje/k_europa/ukraina_2004.html, dane z dnia 11.05.2010 r.
[14] Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., Invest in Poland, Eksport w 2005 dwa razy wyższy niż w 2000, http://www.paiz.gov.pl/nowosci/?id_news=858, dane z dnia 12.05.2010r.
[16] Por., Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, Sytuacja w handlu zagranicznym po 3 kwartałach 2009 r., Warszawa 2009r., http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf dane z dnia 07.05.2010r., s. 1.
[17] Ibidem, dane z dnia 07.05.2010r., s. 1.
[18] Por., Ministerstwo Gospodarki Departament Analiz i Prognoz, Rozwój wymiany towarowej Polski z zagranicą w latach 2005-2009, Opracowanie DAP MG na podstawie danych GUS., http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf, s.2.
[19] Ibidem, s. 2.
[20] Ibidem, s. 4.
[21] Ibidem, dane z dnia 27.04.2010 r., s.2.
[22] Ministerstwa Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz,
Obroty towarowe wg NBP (z bilansu płatniczego na bazie transakcji), Warszawa 2009r., http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf dane z dnia 07.05.2010r.,(dane GUS), s.3.
[23] Por. Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, Rozwój wymiany towarowej Polski z zagranicą w latach 2005-2009., Warszawa 2009r.,
http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf dane z dnia 07.05.2010r., s.1.
[24] Por. Ministerstwo Gospodarki, Departament Analiz i Prognoz, Zmiany struktury towarowej obrotów i ich wpływ na saldo wymiany, Warszawa 2009 r., s. 11-12. http://beta.mg.gov.pl/files/upload/8437/Ocena%20na%20www.pdf dane z dnia 07.05.2010r.
[25] Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie, Wydział Promocji Handlu i inwestycji, Wymiana handlowa pomiędzy Polską a Ukrainą, dane za rok 2009 (dane wstępne). Poziom i znaczenie obrotów handlowych, dane zaczerpnięte na podstawie Departamentu Międzynarodowej Współpracy Dwustronnej Ministerstwa Gospodarki, http://kiev.trade.gov.pl/pl/ukraine/article/detail,419,Wymiana_handlowa_pomiedzy_Polska_a_Ukraina.html z dnia 09.05.2010 r.